Sade görünümüyle sıradan bir yabani ot gibi algılansa da, hem üretim zorluğu hem de yasal düzenlemeler nedeniyle salep adeta bir ekonomik servet niteliğinde. 2024 yılı itibarıyla 1 kilogram salep tozunun fiyatı 25 bin TL’ye kadar çıkabiliyor.
Değerli ama Yasak: Doğadan Toplamak Suç
Salep, orkidegiller ailesine mensup bitkilerin yumrularından elde ediliyor. Ancak doğadan salep toplamak, Türkiye'de kesin olarak yasak. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altına alınan bu bitki, geçmişte aşırı ve bilinçsizce toplandığı için bazı türleri nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Bu nedenle, artık sadece kontrollü tarım alanlarında üretimine izin veriliyor.
Üretimi Zor, Elde Etmesi Pahalı
Salep tozunun gramı bile kıymetli, çünkü 1 kilogram saf salep elde etmek için yaklaşık 800 ila 1000 adet orkide yumrusu gerekiyor. Bu da hem üretim sürecini oldukça zahmetli hale getiriyor hem de arz-talep dengesinde fiyatı yukarı taşıyor. Türkiye’de üretilen salep, yüksek aroma ve kıvam kalitesiyle biliniyor; özellikle içecek ve dondurma sektörlerinde yoğun talep görüyor.
Belli Bölgelerde Yetiştiriliyor
Salep üretimi, Türkiye’de yalnızca bazı illerde gerçekleştirilebiliyor. Kahramanmaraş, Isparta, Burdur, Denizli ve Muğla, kontrollü salep tarımı yapılan başlıca bölgeler arasında yer alıyor. Bu illerde üretim, Tarım Bakanlığı’nın belirlediği usul ve esaslara göre yürütülüyor. Çiftçiler, bitkiyi izinsiz çoğaltamazken, üretim için resmi izin almak zorundalar.
Fiyatlar Kaliteye Göre Değişiyor
Salep fiyatları, yılın koşullarına, verime ve ürün kalitesine göre büyük değişkenlik gösterebiliyor. 2024 yılı itibarıyla kilogram fiyatı 8.000 TL ile 25.000 TL arasında seyrediyor. Özellikle elle toplanan, geleneksel yöntemlerle işlenen ve doğal aroması yüksek olan salep türleri, piyasada en yüksek fiyattan alıcı buluyor.
Safran da Değerli, Ama Salep Daha Nadir
Anadolu’nun bir diğer kıymetli bitkisi olan safran, Karabük’ün Safranbolu ilçesinde yetiştiriliyor ve fiyatı 90 bin TL’ye kadar çıkabiliyor. Ancak uzmanlara göre safran ve salep arasında önemli bir fark var: Safranın fiyatı daha çok işçilik maliyetinden kaynaklanırken, salep doğada çok daha az bulunduğu için nadirliğiyle öne çıkıyor. Yani salep, bulunması zor olduğu için değerli; safran ise toplaması zahmetli olduğu için.
Yasadışı Toplayanlara Ağır Cezalar Var
Salep toplamak sadece yasak değil, aynı zamanda ciddi cezaları da beraberinde getiriyor. Orman Kanunu ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma yasaları kapsamında yasa dışı salep toplayanlara hem idari para cezası hem de adli işlem uygulanabiliyor. Bu da üretimin sadece devletin gözetiminde yapılmasını zorunlu kılıyor.
Yerli Üretimle Dışa Bağımlılık Azalıyor
Daha önce salep ihtiyacının bir bölümü ithalat yoluyla karşılanırken, son yıllarda yerli üretim teşvikleri sayesinde Türkiye bu alanda dışa bağımlılığını azaltmaya başladı. Özellikle doğal içeriklere yönelen dondurma ve içecek firmaları, organik ve yerli salep kullanmayı tercih ediyor.
Geleceğin Altın Bitkisi Olarak Görülüyor
Tarım uzmanları ve ekonomistler, salebin önümüzdeki yıllarda “altın bitki” olarak daha çok konuşulacağını düşünüyor. Doğal kaynakların hızla tükendiği bir dünyada, nadir ve korunması zor olan bitkiler hem yatırım hem de üretim açısından yüksek potansiyel taşıyor. Salep de bu potansiyelin güçlü adaylarından biri.