Kayseri’nin dini tarihine ilişkin en eski yapı tartışması yeniden alevlendi. Şehirde ‘ilk kilise’ olarak kabul edilen yapıya dair kesin arşiv kaydı bulunmasa da farklı akademik görüşler, arkeolojik veriler ve yerel rivayetler birbiriyle çelişen üç ana iddiayı öne çıkarıyor.
Kayseri’nin ilk kilisesinin hangisi olduğuna dair kayıt bulunmuyor
Kayseri, Erken Hristiyanlık döneminin en önemli merkezlerinden biri olarak bilinse de şehirde inşa edilen ilk kilisenin hangisi olduğuna dair net bir resmi kayıt bulunmuyor. Bu nedenle tarih araştırmacıları, kaya oyma ibadet mekânlarından 4. yüzyıl bazilikalarına kadar uzanan geniş bir yelpazede farklı görüşler dile getiriyor.
Şehir hafızasında en çok anlatılan iddia, Kayseri'nin özellikle Talas, Germir, Tavlusun, Gesi ve Derevenk hattında yer alan eski yerleşimlerin altında birbirine bağlanan gizli geçitler ve erken dönem ibadet odaları bulunduğu yönünde yer alıyor.
Bu rivayetlere göre bazı kaya oyma evlerin bodrum katları, doğal mağara boşluklarına ve daha geniş ibadet alanlarına açılıyor. Yaşlı kuşak, bu tünellerin Roma döneminde baskı altındaki ilk Hristiyan cemaatler tarafından “yer altı sığınağı” olarak kullanıldığını anlatıyor.
Ancak bu yapılarının kesin tarihlendirilememesi, onları ‘ilk kilise’ olarak kabul etmeyi zorlaştırıyor.
Bazı yerel tarihçiler ise Kayseri’deki ilk kilisenin büyük bir yapı değil, sadece 3–4 kişilik dar bir kaya oda olduğunu iddia ediyor.
Kayseri’de faal kilise olarak Surp Krikor Kilisesi Yer Alıyor
Şehir merkezindeki Surp Krikor Lusavoriç (Aziz Krikor Aydınlatıcı) Kilisesi, birçok akademik çalışmada “Kayseri’de adı bilinen ilk kurumsal kilise” olarak geçiyor. 4. yüzyıla tarihlenen bu yapı, Hristiyanlığın Roma İmparatorluğu’nda serbest bırakılmasının ardından bölgede hızla örgütlendiğini kanıtlayan örneklerden biri olarak geçiyor.
Ancak yapının ilk hali bugüne ulaşmadığı için araştırmalar hâlâ yorumlara dayanıyor. Kayseri'de faal klise var mı sorusuna ise Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Kilisesi'nin, olduğu öne sürülüyor. Bu kilise Kayseri'de tarihi mekanlar arasında bulunuyor.
Kayseri'de ünlü ermeniler arasında ise Mimar Sinan, Balyan Ailesi, Gülbenkyan Ailesi, Esayan Ailesi, Mihran Efendi (Nakkaşyan), Edgar Manas, Vahan R, Sevan Bıçakçı yer alıyor.
Yerel Rivayetler Kayseri’nin Altında Gizli Kiliseler Olduğunu Öne Sürüyor
Kayseri’nin yerel halkı arasında yaygın bir diğer iddia, Kayseri’nin eski yerleşimlerinde ‘özellikle Tavlusun, Talas ve Germir çevresinde’ ilk kiliselerden bile eski kaya ibadet alanlarının bulunduğu yönünde yer alıyor.
Bazı araştırmacılar ise, bu yapıların erken cemaatlerin gizli ibadet mekânları olduğunu öne sürüyor.
Kayseri’nin İlk Kilisesi Bir Yapı mı, Yoksa Bir İbadet Alanı mı?
Bu konuda tam olarak hangi yapının “ilk kilise” kabul edilmesi gerektiği konusunda uzlaşmış değil. Arşiv eksikliği, farklı dönemlere ait katmanlar ve mimari değişiklikler nedeniyle tartışmanın uzun süre daha devam edeceği öngörülüyor. Kayseri’nin çok katmanlı dini mirası ise araştırmacıların dikkatini çekiyor.
