“Yoğun Burç” olarak bilinen bu tarihi yapı, alt katı zindan, üst katı ise “Paspan Dairesi” olarak planlanmıştı. Paspan Başı ve ona bağlı nöbetçiler, surların iki yönüne buradan sevk edilir; burcun her on beş metresinde yer alan nöbetçi mahallerinde nöbet tutulurdu. Burcun kapısı doğrudan Hükümet Dairesi’ne açılırdı.
Zamanla Hükümet ve Mahkeme Daireleri’nin bulunduğu alanlar yerleşime açıldı. Birine Hürrem Çavuş Mahallesi, diğerine Sultan Mahallesi adı verildi. Hürrem Çavuş Mahallesi’ndeki harap arsa “Eski Saray”, Sultan Mahallesi’ndeki ise “Eski Mahkeme” olarak anıldı.
İçeri Şar’ın kalbi 19 mahallelik sur içi
Kayseri Kalesi’nin surlarında beş kapı bulunuyordu: Sivas Kapısı, Yeni Kapı, Meydan Kapısı, Boyacı Kapısı ve Kiçi Kapı. İçeri Şar olarak bilinen sur içi şehir, 19 mahalleyi ve Kapalı Çarşı’yı kapsıyordu.
Meydan Kapısı’ndan başlayan sur hattı, Düvenönü’nden Boyacı Kapısı’na, oradan Gürcü Hamamı civarından Kiçi Kapı’ya, ardından Yoğunburç’a ve kuzeye yönelerek Sivas Kapısı ve Yeni Kapı üzerinden Top Kulesi’ne bağlanıyordu. Bu hat, düzensiz bir üçgen formunu oluşturuyor; şehrin içini koruyordu.
Surların içinde Dizdar Ağası Daireleri, At Meydanı, talim alanları, kışlalar, hanlar ve nöbetçi kuleleri yer alıyordu. Kapılar her akşam kapatılır, gece gelen yolcular sabaha kadar bekletilir, üst ve eşya aramaları yapıldıktan sonra şehre alınırdı.
Dış surun ötesi konuklar mezraası
Surların dışında hendeklerle çevrili, yerleşim olmayan mera ve mezra alanları bulunuyordu. Bugün şehrin tam ortasında kalan Konuklar Mahallesi, o dönemde “Konuklar Mezraası” olarak kayıtlara geçmişti. Bu boş alanlar, şehrin güvenlik kuşağını oluşturuyordu.
Bugünkü durumu ise tarihin içinde yeni bir yaşam
Yoğunburç, 2013’te başlayan ve 2019’da tamamlanan restorasyon çalışmalarıyla Kayseri Kalesi Kültür ve Sanat Merkezi içine dahil edildi. Bugün burç, kafe ve kültürel etkinlik mekânı olarak işlev görüyor. Yerel sanatçıların sahne aldığı, özellikle aşıklık geleneğinin yaşatıldığı etkinliklere ev sahipliği yapıyor.
Kayseri Büyükşehir Belediyesi, burcu geçmişte kültür evi olarak da değerlendirdi. Şair-yazar buluşmaları, gençlik söyleşileri gibi etkinlikler burada gerçekleştirildi. Yakın zamanda ise Melikgazi Buluşma Noktası Projesi ile Yoğunburç çevresinin meydan, açık hava sergi alanı ve sosyal buluşma noktası olarak yeniden düzenlenmesi planlanıyor.
Eleştirel bakış görkemli miras
Yoğunburç’un bugünkü kullanımı olumlu bir dönüşüm olsa da, uzmanlar şu eksiklere dikkat çekiyor.
- Tarihî bilgilendirme yetersiz: Burcun geçmişteki işlevini, mimarisini ve kale sistemi içindeki önemini anlatan panolar eksik. Çok dilli içerik ve dijital QR kodlu rehberler eklenmeli.
- Surların bütüncül hikâyesi sunulmuyor: Ziyaretçiler, Yoğunburç’un bir zamanlar tüm şehri saran sur sisteminin parçası olduğunu yeterince öğrenemiyor. Şematik planlar ve canlandırmalar şart.
- Erişilebilirlik sorunları: Kale içi yönlendirme tabelaları güçlendirilmeli, yaya geçişleri düzenlenmeli.
- Yerel halkın sürece katılımı sınırlı: Restorasyon sonrası kullanım planlarında halkın görüşlerine daha fazla yer verilmeli.
Geçmişin gölgesinde geleceğe açılan kapı
Yoğunburç, zindanlı geçmişinden sıyrılarak kültür ve sanatın sıcak bir buluşma noktası haline geldi. Ancak bu miras, yalnızca fiziksel olarak korunmakla yetinilmemeli; kent belleğinde ve turizmde hak ettiği yeri alabilmesi için güçlü bir anlatım, bütüncül bir sur hikâyesi ve halkın katılımı ile desteklenmeli.
Kayseri’nin tam kalbinde, yüzyılların sessiz tanığı olan bu burç, doğru adımlar atıldığında hem yerel halkın hem de ziyaretçilerin vazgeçilmez durağı olmaya devam edecektir.
