1. Chamicuro
Chamicuro, Peru’nun Pampa Hermosa bölgesinde, Huallaga Nehri’nin bir kolunda yaşayan Chamicuro halkına ait bir Arawakan dili. Günümüzde yalnızca 20 kişi tarafından konuşulan bu dil, kritik derecede tehlike altında. Bölgedeki çocuklar İspanyolca’yı tercih ediyor ve Chamicuro’yu öğrenmiyor. Dil için bir sözlük hazırlanmış olsa da, bu yerli Amerikan dili neredeyse tamamen kaybolmuş durumda. Chamicuro’nun akraba dilleri arasında Arawak ve Guajiro bulunuyor.
Dünyada milyonlarca kişi tarafından konuşulan dillerin yanı sıra, yalnızca birkaç yüz veya onlarca kişi tarafından kullanılan diller de bulunuyor. Bu nadir diller, sosyal değişimler, sömürgecilik ve ekonomik baskılar nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. UNESCO’ya göre binlerce dil kritik düzeyde tehlike altında.
2. Sarcee
Sarcee, ya da diğer adıyla Tsuut’ina, Kanada’nın Alberta eyaletinde, Calgary yakınlarında yaşayan Tsuu T’ina Ulusu’na ait bir Athabaskan dili. Yaklaşık 170 kişi tarafından konuşulan bu dil, 1.982 kişilik topluluğun yaşlı üyeleri arasında yaygın. 1700’lerde Danezaa halkından ayrılarak Büyük Ovalar’a yerleşen Tsuu T’ina, dilin devamı için genç nesillere öğretme çabasında. Ancak dil, hâlâ tehlike altında.
3. Paipai
Meksika’nın kuzey Baja California bölgesinde yaşayan Paipai halkı tarafından konuşulan Paipai dili, Yuman dil ailesine mensup. Yaklaşık 200 konuşanı bulunan bu dil, Kumeyaay, Yavapai ve Kiliwa gibi etnik gruplarla akraba. Judith Joël ve Mauricio J. Mixco’nun çalışmalarıyla dil belgelenmiş, ancak genç nesillerin İspanyolca’ya yönelmesi Paipai’yi tehdit ediyor. Dil, batı Arizona’daki Upland Yuman dilleriyle de bağlantılı.
4. Satawalese
Mikronezya’daki Satawal Adası’nda 460 kişi tarafından konuşulan Satawalese, Avustronezya dil ailesinin Truukic koluna ait. Yap Eyaleti, Saipan ve Kuzey Mariana Adaları’nda da az sayıda konuşanı bulunuyor. 2007’de Kevin Roddy’nin araştırmasına göre konuşan sayısı 700’e ulaşsa da, dil tehlike altında. Mortlockese ve Carolinian gibi dillerle akraba olan Satawalese, sürdürülebilirlik için çaba gösterilen bir dil.
Dilleri Yaşatma Çabaları
UNESCO, 1000’den fazla dilin ciddi şekilde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirtiyor. Dillerin kaybolmasında coğrafi sınırlılık, konuşan sayısının azalması ve kültürel asimilasyon etkili. Ancak İrlandaca gibi örnekler umut veriyor. 19. yüzyıldaki “Gaelik canlanması” ile İrlandaca yeniden yaygınlaşmıştı. Bugün, Chamicuro, Sarcee, Paipai ve Satawalese gibi diller için topluluklar, dilbilimciler ve hükümetler işbirliğiyle sözlükler, eğitim programları ve kültürel projeler geliştiriyor. Bu çabalar, bu nadir dillerin gelecek nesillere aktarılmasını hedefliyor.
